Ponadto mianem modernizmu zwykło się także określać wywodzącą się aż z oświecenia wiarę w postęp cywilizacyjny i moralny, będący konsekwencją linearnego przyrostu wiedzy oraz związane z tym przekonanie o zasadniczej poznawalności świata. Postmodernizm jest pierwotnie kontestacją i próbą przezwyciężenia modernizmu w Scenariusz lekcji - Przełom antypozytywistyczny i główne kierunki w liryce Młodej Polski 1. Cele lekcji a) Wiadomości . Młoda Polska – ramy czasowe. co to był przełom antypozytywistyczny. pośrednia rola poezji w pozytywizmie. pozycja liryki w epoce Młodej Polski. modernizm. filozoficzne podstawy modernizmu. fin de siecle. dekadentyzm U podłoża światopoglądu modernistycznego leżą dwie teorie: schopenhaueryzm i nietzscheanizm. Z jednej strony wyrastają one z ówczesnej sytuacji gospodarczej i nastrojów społecznych, z drugiej wpływają na kształtowanie się oblicza epoki. Poglądy Schopenhauera silnie wiążą się z poczuciem schyłku wieku i dekadentyzmem. Co Platon zapoczątkował, to ujął systematycznie jego następca. Arystoteles, polihistor starożytności, zachował Platońskie zamiłowanie do zagadnień najogólniejszych, ale również upodobał sobie w badaniach szczegółowych; jego własna różnorodna praca musiała pobudzić go do dokładniejszego oddzielenia filozofii od innych nauk. Modernizm. Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w działach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Vay Tiền Trả Góp 24 Tháng. Głód życia to zbiór dziewięciu opowiadań Eleonory Kalkowskiej, wydany w 1904 roku pod pseudonimem „Ire ad Sol”. Utrzymany w młodopolskiej estetyce cykl podejmuje tematy życia, śmierci i sztuki, pozostając blisko nietzscheańskiej i bergsonowskiej filozofii. Kalkowska porusza w swojej prozie problemy społeczno-obyczajowe — bohaterowie i bohaterki opowiadań cierpią na nieuleczalne choroby, doświadczają nędzy i nierówności społecznych, a jednocześnie nieustannie walczą o życie, które stanowi dla nich wartość nadrzędną, samą w sobie. Do tego życia narratorka zwraca się w pisanym prozą poetycką Wstępie, stanowiącym modlitwę dziękczynną do sił natury, witalności, władających ziemią odwiecznych z niemieckim ruchem emancypacyjnym autorka podnosi sprawę sytuacji społecznej kobiet, które u progu XX wieku uzyskują głos w kwestii równouprawnienia, pracy i samorealizacji. W opowiadaniu Dziecko uobecniony zostaje konflikt wewnętrzny kobiety-matki, opiekującej się śmiertelne chorym dzieckiem i kobiety pragnącej rozwijać się zawodowo, debiutującej na scenie teatralnej. Z kolei historia bohaterki Odwiecznego prawa, młodej lekarki, ukazuje problemy związane z wyzwoleniem kobiecej świadomości w zakresie cielesności i naturalnych, biologicznych praw determinujących decyzje życiowe. W gospodarstwie Wawrzona trwają przygotowania do wyprowadzki — rodzina musi iść w jednak tylko Wawrzonowa, sam gospodarz wyleguje się po topieniu smutków w alkoholu. Kobieta, przechadzając się po gospodarstwie, ubolewa nad losem rodziny i zastanawia się, jak teraz będzie wyglądało ich W Porębie ukazuje obrazek z chłopskiego życia — w realistyczny sposób przedstawia ich obyczajowość i problemy, nie stroniąc od trudnych tematów związanych z przykrymi Stanisław Reymont to jeden z najważniejszych pisarzy młodopolskich, przedstawiciel realizmu i naturalizmu, prozaik, nowelista. W 1924 roku został nagrodzony literacką Nagrodą Nobla za powieść Chłopi. PLAN: Wstęp: Literatura i jej założenia programowe w epoce pozytywizmu. Poruszane problemy: 1. Manifesty programowe Młodej Polski w obliczu trwaj±cej epoki pozytywizmu. Pierwsze programy nowej koncepcji sztuki. Koncepcja sztuki i artysty. Sprzeciw wobec utylitaryzmu literatury. rozważane teksty: "Confiteor" Przybyszewskiego, "Eviva l'arte" Kazimierza Przerwy Tetmajera "Albatros" Baudlaire'a 2. Dekadentyzm, a ideały pozytywizmu. Rezygnacja z życia wobec upadku ideałów pozytywizmu (nauki, rozumu) Ucieczka od brutalnej "pozytywistycznej" rzeczywisto¶ci w bezczynno¶ć. (filozofia Shopenhauera) Rozważane utwory: Kazimierz Przerwa Tetmajer "Koniec wieku XIX", "Nie wierzę w nic", "Hymn do Nirwany" ( 3. Impresjonizm i malarsko¶ć w poezji. Oddziaływanie na zmysły, a nie na rozum. Budowanie nastroju nadrzędnym celem artysty. Potrzeba subtelnych wrażeń i doznań a pozytywistyczna koncepcja obserwacji otoczenia. Kunszt słowa. rozważane utwory: Kazimierz Przerwa Tetmajer "Melodia mgieł nocnych" ( 140, 142) 4. Symbolizm Zaprzeczenie sztuce prostej i zrozumiałej dla każdego Odej¶cie od tematyki społecznej na rzecz uchwycenia indywidualizmu jednostki Pojmowanie ¶wiata przez symbole Elitarno¶ć nowej sztuki rozważane utwory: Jan Kasprowicz "Krzak dzikiej róży", Artur Rimbaud 5. Bunt i jego przejawy: postawy wobec ¶wiata. Nawrót do romantyzmu? Kasprowicza aktywna postawa buntu, czy pogodzenie się z przeznaczeniem. Ponowne zainteresowanie problematyk± egzystencjaln± i postaw± człowieka wobec Absolutu. rozważane utwory: hymny Kasprowicza, "Dies irae" (p. 166 i ~t) w kontek¶cie "Dziadów" cz. III 6. Program "antyspołeczny" Młodej Polski. Czy polska literatura modernizmu uniknęła starcia z problemami społecznymi epoki? Gdzie podziały się ideały pozytywizmu (praca organiczna, praca u podstaw, utylitaryzm) Zakończenie: 1. Sprzeciw wobec założeń literackich naturalnym odruchem ludzi widz±cych skutki, a raczej brak takowych, programu pozytywistów. 2. Tworzenie nowej, modernistycznej literatury reakcj± grupy ludzi na brak oparcia w ideologii. TRE¦Ć: Zacznę tym razem od spraw natury formalnej. To już trzynaste zadanie domowe z języka polskiego pisane na komputerze! Pragnę podziękować za trud jaki Pani Profesor włożyła w sprawdzanie tych zadań, a zwłaszcza nieprzeliczonej ilo¶ci błędów literowych i interpunkcyjnych w tychże zadaniach (według moich obliczeń było tych błędów grubo ponad sto). Mam nadzieję, że to trzynaste zadanie nie okaże się pechowe. Pamiętam temat pierwszego zadania domowego z pozytywizmu. Brzmiał on tak: "Literatura powinna być obrazem, a nie parawanem życia... Nie podobna darować jej samowolnego za¶lepienia na fakty w oczy bij±ce - P. Chmielowski. Czy nowelistyka polska spełniła zadanie jakie pozytywi¶ci stawiali literaturze?". Zastanawiaj±c się nad tematem obecnego zadania, sięgn±łem do tamtego (wszystkie zadania przechowuje w formie plików na dyskietce). Przeczytałem to zadanie. W zasadniczej mierze odnosiło się ono do programu pozytywistów. Program ten stawiał przed literatur± "młodego pokolenia" jasno wytyczone cele i nakazywał pisarzom podporz±dkować się ideologii głoszonej przez pozytywistów. Praca organiczna i praca u podstaw miały służyć szerokiemu programowi reform społecznych, maj±cych przezwyciężyć panuj±cy po powstaniu styczniowym upadek wszelkiej aktywno¶ci społecznej. Jednoczenie narodu, nieraz za wszelk± cenę, przysporzyło wiele kłopotów. Edukacja społeczno¶ci chłopskiej nie tylko nie przyjęła się, lecz spotkała się z wyraĽn± niechęci±. Całkowite podporz±dkowanie sztuki założeniom realizmu, prowadziło do zubożenia jej o warstwę mistycyzmu, ducha. Całkowite zerwanie z romantycznymi ideałami specyficznego kultu jednostki, sprowokowało reakcję ze strony literatów, którzy nie chcieli się temu podporz±dkować, doceniaj±c własna warto¶ć, widz±c w sobie osoby wyj±tkowe, a nie tylko realizatorów planu programowego pozytywizmu. Narodziny modernizmu były zwi±zane z brakiem skuteczno¶ci programu pozytywizmu, choć nie tylko. Mniejsza jednak o przyczyny. Każda epoka rz±dzi się swoimi własnymi prawami. OdpowiedĽ, na postawione w temacie pytanie o możliwo¶ć traktowania literatury Młodej Polski, jako sprzeciwu wobec założeń pozytywizmu, jest, według mnie, do¶ć nie tyle skomplikowana, co rozbudowana. Chciałbym rozważyć j± w kilku kwestiach, przy każdej z nich sygnalizuj±c w jaki sposób odnosi się do postawionego pytania. Sprawa podstawowa. Młoda Polska zrodziła się w klimacie niepowodzeń propagowanych przez pozytywistów haseł. Już wtedy było widać, że nachalna "propaganda", nie odniosła swego skutku. W roku 1891 Zenon Miriam Przesmycki publikuje na łamach krakowskiego dwutygodnika "¦wiat" cykl artykułów "Harmonie i dysonanse" oraz studium, uznane za pierwszy manifest modernizmu polskiego - "Maurycy Meaterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej". Postulował on wyzwolenie sztuki ze wszelkich tendencji "b±dĽ narodowych, b±dĽ moralnych", a więc jawnie sprzeciwiał się programowi pozytywistów, który przecież na tendencji się opierał. Twierdził również, że literatura wcale nie ma być porz±dkowana niczemu, lecz jej celem jest realizacja idei piękna. Otarł się również o do¶ć ostr± krytykę pisarzy pozytywistów, których okre¶lił mianem "prostytuuj±cych się" w pogoni za sław± i ulegaj±cym wpływom społecznym. Wyłożył on również podstawy symbolizmu, który uznał za jedyn± prawdziw± sztukę, niemal sięgaj±c± Absolutu. Dziwnym trafem, artykułu te nie odegrały tak dużej roli w¶ród modernistów, jak póĽniejsze publikacje Stanisława Przybyszewskiego ("Z psychologii jednostki twórczej"). Przybyszewski prezentował ¶wiadomo¶ć głębokiego kryzysu panuj±cych dotychczas ¶wiatopogl±dów. Pisał: "Cały kres naszej m±dro¶ci polega na uznaniu bankructwa naszej wiedzy". Kolejny dowód, potwierdzaj±cy, że idee minionej epoki, przestały być atrakcyjne dla nowego pokolenia. Wyst±pień przeciw "utylitarnej tendencji" było w tym okresie wiele. Słynne "Forpoczty...", w których mówi się o podziale ludzko¶ci na artystów i uczonych, wybrańców ewolucji oraz przeciwstawionemu im tłumowi tryglodytów i filistrów. Dużo mówi też, zamieszczony w "Życiu", w 1898 r. pod pseudonimem Quasimodo, cykl artykułów Górskiego, w których to domagał się on dla twórców pełnej swobody oraz uznania indywidualizmu: "[’] wszelka inna sztuka (pozytywistyczna), tworzona dla ogółu, jest przemysłem artystycznym". Za¶ najgło¶niejszym artykułem postuluj±cym zmianę dotychczasowego kształtu sztuki jest "Confiteor" Przybyszewskiego. Tam znajdziemy podstawę nowego kształtu estetycznego sztuki, która pozbawiona ma być wszelkich barier, czy to moralnych, czy etycznych, jedynym celem ma byćona sama w sobie. Pozbawiona wszelkich programów, idei, ma być czysta i nie skażona. Artysta za¶ miał stać się "panem panów", "kapłanem". Dalekie były to sformułowania od idei służebno¶ci i podporz±dkowania się celom społecznym. "Duma naszym bogiem, sława nam słońcem, nam, królom bez ziemi, [...] Cóż jest prócz sławy warte?" Pisał Kazimierz Przerwa Tetmajer o artystach. Sztuka nie miała być ze społeczeństwem, z ludem, dla ludu, które nazwał "nędznym narodem filistrów". Artysta miał znowu być indywidualist±, nie biernym obserwatorem i "zapisywaczem" wydarzeń, lecz miał prowokować, miał być "księciem na obłoku". Już sama koncepcja literatury odbiegała od założeń jakie stawiał jej pozytywizm. Zmienia się również postawa ludzi wobec życia Zwłaszcza za¶ w okresie końca wieku. Odczuwalny jest upadek warto¶ci, na które "stawiali" przedstawiciele starszego pokolenia, głównie za¶ nauki. Mimo jej burzliwego rozwoju, nie udaje się rozwi±zać wielu problemów. Pozostaje więc niedosyt, który to zostaje spotęgowany przez nadchodz±cy koniec wieku. Ludzie przestaj± wierzyć w rozwój cywilizacji i postęp. W¶ród ludzi my¶l±cych pojawia się przekonanie, o bezsilno¶ci nauki wobec problemów egzystencjalnych człowieka. Zaczyna się pojawiać, sprzeczne z pozytywistyczn± ide± postępu, przekonanie o zbliżaj±cej się katastrofie, zmianie sytuacji historycznej. Efektem jest powstanie dekadentyzmu. Przejawem tego specyficznego ¶wiatopogl±du, który wła¶ciwie był całkowitym zaprzeczeniem scientyzmu. Cechowała go totalna niewiara w możliwo¶ci poznawcze człowieka. Poezja dekadencka, której przykładem jest twórczo¶ć Kazimierza Przerwy Tetmajera (1894), wnosiła niepokój egzystencjalny do poezji modernizmu, pojawi się znowu specyficzna "choroba wieku", tak charakterystyczna dla romantyzmu. Odchodzi ona od utylitarnej poezji (np. Asnyka) w kierunku problemów braku czystych idei, braku sensu życia. Nastrój dekadentyzmu oddaje "Koniec wieku XIX", w którym zamiast jasnego programu, do jakiego przyzwyczaiły nas utwory pozytywistów, odczuwamy niepokój, rozterki, w±tpliwo¶ci. Chroniczny jest też niszcz±cy brak sensu życia i jego poszukiwania. Zanegowane zostaje sensowno¶ć postawy aktywnej, która była propagowana przez poprzednie pokolenie artystów. Rozpacz, negacja życia, rezygnacja również nie przynosz± uspokojenia dekadenckiej duszy. Niewiara, obca dla scientyzmu, który nie zadawał pytań. Tu, w poezji Kazimierza Przerwy Tetmajera, pytań jest mnóstwo. "Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego" pisze. "Manifestacja cynizmu i ironii" jak opisuje ten wiersz autor naszego podręcznika. Co więc stać się może ukojeniem dla duszy schyłkowca? Alkohol? Narkotyki? Stan pół-życia pół-¶mierci z filozofii Dalekiego Wschodu, Nirwana z teorii Shopenhauera jest jedynym Ľródłem ucieczki. Litania "Hymn do Nirwany" w pełni wyraża ucieczkę od życia, w stan nie¶wiadomo¶ci, który ma się stać dla podmiotu lirycznego ucieczk± od cierpienia. W ¶wiecie, w którym żyje, wszystko jest przyczyn± powstawania uczuć negatywnych. Jakże jest to odmienny ¶wiat od koncepcji filozoficznych pozytywizmu Comta. Obserwacja, rozumne poznanie, agnostycyzm ustępuj± miejsca niepewno¶ci w obliczu samego człowieka. Nie ma miejsca na praktycyzm, gdyż życie traci sens. Jednostka zostaje opanowana przez histeryczne pragnienie ucieczki od rzeczywisto¶ci. To neguje sens jakichkolwiek idei pozytywistycznych. O ile dekadentyzm przejawia sprzeciw głównie na płaszczyĽnie filozoficznej i ¶wiatopogl±dowej, o tyle wyraĽn± negacj± estetyki pozytywistów jest impresjonizm. Przejawem tej nowej estetyki zwi±zanej z impresjonizmem s± na przykład wiersze Kazimierza Przerwy Tetmajera: "Melodia mgieł nocnych", "Widok ze ¦winicy do doliny Wierchcichej" czy "Na anioł pański". Pamiętajmy, że pozytywistyczna literatura bazowała na przetworzeniu realnej rzeczywisto¶ci, przy czym posługiwała się metodami realizmu i naturalizmu. Zupełnie inny ¶wiat odnajdujemy w poezji Kazimierza Przerwy Tetmajera. Przetworzony ¶wiat pozytywistycznych opisów krajobrazów (jakże długich czasami) wydaje się być syntetycznym substytutem wobec przepojonych synestezjami i muzyczno¶ci± nastrojowych krajobrazów tatrzańskich. Głównym celem tej liryki jest wła¶nie wywołanie specyficznego nastroju, w mniejszym stopniu odtwarza rzeczywisty krajobraz. Impresjonizm, będ±cy kierunkiem malarskim w odniesieniu do tych utworów wnosi nowe spojrzenie na ¶wiat, przesycone melancholi±, zacieraj±cymi się konturami. Nie ma w tej poezji szczytnych haseł, czy ideologii. Miejsca ustępuj± czystej istocie piękna. Krajobraz Tatr żyje, artysta stara się jedynie uchwycić uciekaj±ce wrażenia, doznania, które oddziałuj± na wszystkie zmysły jednocze¶nie. Wszystkie ¶rodki zostaj± podporz±dkowane jednemu celowi: wywołaniu specyficznego stanu uczuciowego. Czytelnik podlega sugestywnej formie przekazu, bazuj±cej nie na rozumie i analizie intelektualnej, lecz poddaniu się nastrojowi, psychicznej ekspresji. ¦wiat wydaje się nie zrozumiały, lecz odczuwalny, namacalny. Jest rzeczywisty w umy¶le dzięki odczuciu, a nie obserwacji. Dodatkowo, cech± bardzo charakterystyczn± dla tej poezji jest bardzo umiejętne operowanie słowem, przejawiaj±ce się na przykład w muzyczno¶ci utworów. Można by powiedzieć, że impresjonista stawiał na jako¶ć nie na ilo¶ć (w odniesieniu do opisów krajobrazu w "Nad Niemnem"). Każde słowo było wyważone i ma swoje miejsce. Jego użycie jest uzasadnione przez nie tylko budowę zdania, lecz również współgra ono z nastrojem, rytmem, melodi±, kolorem’ Jeszcze dalej poszła poezja symbolizmu. Cykl sonetów Jana Kasprowicza "Krzak dzikiej róży" jest przykładem wła¶nie takiej poezji. Motyw limby i róży, który pojawia się w tym wierszu - dwóch ro¶lin o różnej naturze nasuwa wieloznaczno¶ć interpretacji. Oprócz rzeczywisto¶ci odnajdujemy ¶wiat wrażeń i odczuć. Obie ro¶liny podlegaj± personifikacji (odczuwaj±). Nie jest jednak istotna interpretacja samego utworu. Symbolizm zapocz±tkowany przez Baudlaire'a i Rimbauda jest kolejnym przykładem, zaprzeczenia idei pozytywizmu. Podstaw± tego kierunku była filozofia Nietzsche i Shopenhauera, oba te nurty daleko odbiegały od filozofii pozytywnej Comta. Poeci symbolizmu głosili programowe używanie symbolu. Było to obce założeniom pozytywistów, dla których tekst musiał nie¶ć jasn± i przejrzyst± tre¶ć. Symbol i jego wieloznaczno¶ć niezgodne były z propagowan± jasno¶ci± przekazu. Stosowanie wielu ¶rodków poetyckich nie było popularne w poprzedniej epoce, gdy tymczasem symbolizm bazował na ¶rodkach artystycznych: metaforach, synestezjach. Poezja miała często charakter aluzyjny, niejasny co sprzyjało tajemniczo¶ci, nastrojowi. Poprzez symbol poeta wyrażał niezbadane, nieznane prawdy o człowieku, jego psychice, wrażeniach, odczuciach, uczuciach, a więc o wszystkim tym, od czego uciekali pisarze pozytywizmu. Kolejnym faktem, bezpo¶rednio wynikaj±cym ze specyfiki poezji symbolicznej, było jej zamknięcie, wyj±tkowa elitarno¶ć, przecz±ca idei dostępno¶ci sztuki dla wszystkich. I tak w "Krzaku dzikiej róży", który to cykl możemy interpretować jako utwór o życiu i przemijaniu, wiele jest tajemniczych, niedopowiedzianych wrażeń, które tak, a nie inaczej pozwalaj± interpretować obraz próchniej±cej limby i róży. Mamy tu do czynienia z niejednorodno¶ci± emocjonaln±, bardzo specyficzn± gr± uczuć, która nie może być do końca sprecyzowana. Odbiór takiego wiersza jest w dużym stopniu zależny od odbiorcy i od jego wrażliwo¶ci. Nie ma więc mowy o zbiorowym przekazie skierowanym do masowego czytelnika. Zacz±łem sw± pracę od postawy dekadenckiej, jako neguj±cej aktywno¶ć społeczn±, tak charakterystyczn± dla pozytywizmu. Zakończę rozważania nad utworami modernizmu na hymnie Jana Kasprowicza "Dies irae". Utwór ten, fascynuj±cy, jest przykładem poezji katastrofizmu. Tematem jego jest dzień s±du ostatecznego. Dlaczego ten utwór uważam, za najbardziej odpowiedni na zakończenie? Moim zdaniem jest on najbardziej obcy założeniom pozytywizmu. Jego temat wyklucza już możliwo¶ć rozpatrywania go jako "pozytywistycznego". Przecież ta epoka nie zajmowała się takimi rzeczami, jak s±d ostateczny, istnienie Boga. Nastrój wiersza, wręcz ucieka od koncepcji ¶wiata naukowo zbadanego w kierunku zupełnej abstrakcji. Nastrój grozy, który wypływa z wszechogarniaj±cej pustki, cierpienia, zagłady, kary. Nastrój grozy potęgowany przez postacie mistyczne: Adama, Ewy, Szatana, Głowy (Chrystusa)’ Wszystko to "kotłuje się" w Dzień Gniewu. Bóg karze i zadaje cierpienie. Jest nieobliczalny i niepoznawalny. Wydaje się, że ludzie id±cy ku zagładzie to motłoch, który nic nie jest wart, nie może bowiem poznać Boga, poznać samego siebie. Ludzie s± pogr±żeni w rozpaczy i cierpieniu. Nagle w¶ród tłumu pojawia się jednostka - wybraniec? Podejmuje on polemikę z Bogiem, ale nie tak± jak Konrad w "Dziadach" cz. III. To polemika poruszaj±ca najtrudniejsze tematy: sens cierpienia, winę i karę, a nawet boskie prawa. Tak, jak Konrad chce walczyć z Bogiem na serca, tak ów anonim, staje w obronie ludzko¶ci, ludzko¶ci skazanej na zagładę w imię sprawiedliwo¶ci. Czy jest to nawrót do romantyzmu. W pewnym stopniu tak. Podjęty zostaje znów ten sam motyw, ale tym razem człowiek nie jest samozwańcem, który chce walczyć w imieniu narodu, to człowiek znacznie bardziej do¶wiadczony tym razem występuj±cy w imię ludzko¶ci jako kto¶ z tłumu, kto¶ kto wie, co go otacza. Czy odnaleĽliby¶my tak± tematykę w utworach epoki pozytywistów - na pewno nie. Hymn prezentuje upadek nie tylko człowieka, ale sensu ideologii. Do tego dochodzi pełen zestaw użytych w hymnie ¶rodków artystycznych i stylistycznych, zupełnie obcych realizmowi. Ekspresja wrażeń, gama odczuć współgra z "akcj±", powoduje, że widzimy dzień s±du ostatecznego jako wydarzenie odbywaj±ce się tu i teraz. Gdy teraz "przeniesiemy się" do pozytywizmu, czytaj±c np. "Lalkę" nie będzie trudno zrozumieć, co w jasny sposób różni te dwie epoki. Czy polska literatura modernistyczna uniknęła problemów poruszanych w pozytywizmie? Na pewno od nich uciekała. Dla Młodopolskiej awangardy, pozytywizm ł±czył się ze znienawidzonym mieszczaństwem, które było uciele¶nieniem zwykło¶ci, filisterstwa, pustki artystycznej i duchowej. Dlatego też problemy społeczne musiały wzbudzać wstręt w¶ród artystycznej cyganerii krakowskiej, tym bardziej, że pozytywizm nie szczędził (zwłaszcza ilo¶ciowo) utworów na ten temat. Było to więc naturaln± ucieczk± w kierunku tego o czym się nie mówiło niejako z nakazu, co było niemal zabronione od czasów romantyzmu, a co powróciło w Młodej Polsce, z takim nasileniem, a więc problemów egzystencjalnych, wyrażania uczuć, doznań. Wykształciło też now± estetykę, w której było miejsce nie na kontury i zarys, ale na tre¶ć i barwę. Czy więc Młoda Polska sprzeciwiała się założeniom pozytywizmu. Tak i to z jak± sił±. Było to naturaln± reakcja na niepowodzenie (do przewidzenia) założeń pozytywizmu i jego ideologii. Nic dziwnego, że dla ludzi wrażliwych, posiadaj±cych temperamentu, założenia literackie tej ideologii krępowały naturalne formy wyrażania tego co czuj±. Wszelkie podporz±dkowanie, a zwłaszcza tak restrykcyjne jak w pozytywistyczne powoduje powstanie próżni, któr± wypełniła wła¶nie Młodopolska poezja. Młodopolska poezja może być traktowana jako sprzeciw wobec założeń pozytywizmu, ponieważ zmieniła ona zasadniczo spojrzenie na ¶wiat i wprowadziła wiele nowego do literatury, do jej estetyki i tematyki, zmieniaj±c kształt samej sztuki. Młoda Polska zauważyła i przywróciła do sztuki to, co utylitaryzm pozytywistyczny, mógł z niej wymazać indywidualizm, uczucie, wrażenie, doznanie, subtelno¶ć. Młoda Polska przywróciła arty¶cie miejsce boga mistycznego, odsuwaj±c od niego groĽbę zostania niewolnikiem idei. Ur. 14 lipca 1874 w LipowcuZm. 9 sierpnia 1915 w DębicyNajważniejsze dzieła: Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (1903), Zwycięzca (1910), Stara Ziemia (1911)Pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski; znany i ceniony przez głównych jej przedstawicieli: Przybyszewskiego, Kasprowicza, Tetmajera i innych. Studiował w Szwajcarii, początkowo na politechnice w Zurychu, następnie na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie, gdzie uzyskał tytuł doktora na podstawie pracy o filozofii Spinozy (Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło; wyd. 1902). Jako twórca swej epoki, wpisuje się w nurty dekadentyzmu i katastrofizmu. Od 1910 roku mieszkał w Zakopanem, w willi ,,Łada", gdzie spotykali się literaci starego i nowego pokolenia (np. Witkacy). Był współzałożycielem TOPR, brał udział w akcjach ratowniczych w górach. Był jednym z pierwszych polskich pisarzy science fiction; patronuje polskiej nagrodzie w zakresie literatury fantastycznej ufundowanej w 2008 r. Na podstawie jego Trylogii księżycowej powstał film Andrzeja Żuławskiego Na srebrnym globie (1976-1977, ukończony po przerwie w 1988 r.). Czas 1880-1900 twórcy europejscy: Ch. Baudelaire, J. A. Rimbauld, P. Verlaine, S. Mallarme, O. Wilde, A. Strindberg, R. M. Rilke, A. Błok, A. Czechow, M. Maeterlinck, H. Ibsen, G. B. Shaw; polscy: S. Wyspiański, G. Zapolska, S. Przybyszewski, W. Reymont, S. ŻeromskiReprezentatywne gatunki dramat, powieść, aforyzmNowatorska tendencja w sztuce i literaturze przełomu XIX i XX w. W literaturze polskiej pojęcie to występuje często jako synonim Młodej Polski albo określenie wstępnej fazy jej rozwoju, ale tendencje modernistyczne miały charakter międzynarodowy. Znamienny był dla nich protest wobec kultury mieszczańskiej, poczucie kryzysu kultury (dekadentyzm, pesymizm) i poszukiwanie nowych form ekspresji (symbolizm, kult „sztuki dla sztuki”, zjawisko cyganerii artystycznej skłóconej ze środowiskiem filistrów; później naturalizm, ekspresjonizm, intuicjonizm). Najważniejsze ośrodki znajdowały się we Francji i Niemczech ( wpływ filozofii H. Bergsona, A. Schopenhauera i F. Nietzschego), ale charakterystyczne było twórcze włączenie się do ogólnoeuropejskiego nurtu kultury państw dotąd pozostających na uboczu. W czasach ,,przed-emailowych" list stanowił ważny, materialny dowód np. czyjegoś uczucia, znak życia kogoś przebywającego daleko, czy też — jak w III części Dziadów, w scenie u Senatora — świadectwo czyjegoś poparcia, którego nie sposób zignorować. Właśnie materialność listu grała istotną rolę. Krój liter mógł zdradzać emocje piszącego, podobnie jak np. atrament rozmyty łzami itp. Bohaterowie literaccy piszą do siebie listy, czytają je sobie (warto tu przypomnieć sobie przezabawną scenę dyktowania listu przez Cześnika w Zemście Fredry); listy zawierają ważne informacje, a ujawnienie treści listu wyznacza często punkt zwrotny akcji. List ma w literaturze bogatą tradycję, sięgającą starożytności i stanowi ,,gatunek w gatunku", jeśli pojawia się w powieści; warto zaznaczyć, że w przypadku powieści epistolarnej należy postępować ostrożnie wskazując temat listu w tekście. Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Download Report Transcript Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Temat: Porównanie stosunku modernistów, romantyków i pozytywistów do natury, cywilizacji oraz świata. Romantyzm WALKA „Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix MIŁOŚĆ „Pocałunek”- Francesco Hayez Ramy czasowe Poprzedzające epokę tendencje preromantyczne pojawiły się już w latach 70. XVIII w. (literatura angielska, francuska, niemiecka). Jednak za początek nowego okresu uznaje się wybuch rewolucji francuskiej (1789), a koniec przypada na Wiosnę Ludów (1848-1849). W Polsce datą rozpoczynającą romantyzm jest rok 1822, czyli wydanie debiutanckiego tomu poezji Adama Mickiewicza pt. ,,Ballady i romanse”, natomiast koniec epoki wyznacza klęska powstania styczniowego (1864). Romantyzm rozwinął się… Na fali ruchów wolnościowych wyzwolonych przez Wielką Rewolucję Francuską (1789). Walił się stary porządek feudalny, a tworzył nowy ustrój zwany burżuazyjnodemokratycznym. Dotychczasowe autorytety legły w gruzach, a hasła rewolucjonistów stały się inspiracją dla artystów. ,, Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix Nowe pokolenie, czyli bohaterowie romantyczni. - zbuntowani zafascynowani tym co mroczne i tajemnicze kwestionujący oświeceniową wiarę w potęgę rozumu ludzkiego nierozważni zwykle dobrze wykształceni PRZYKŁAD „Cierpienia młodego Wertera” „Dziady” Romantyczna wizja świata: NATURA Romantycy z fascynacją wsłuchiwali się w głos natury. Była ona dla nich wielką inspiracją, co dostrzegamy w wielu utworach ówczesnych twórców. Była to także ucieczka przed ułomną i sztuczną rzeczywistością. Natura skrywała w sobie to czego szukali romantycy, czyli tajemniczość i nieprzewidywalność . „Sonety krymskie” „Lilije” „Świtezianka” „Pan Tadeusz” CYWILIZACJA I ŚWIAT Romantycy poszukiwali nowych dróg poznania i myślenia. Doceniali głównie to co irracjonalne. Nastąpił kryzys oświeceniowej wiary w rozum, naukę i prawdę. Pojawiło się nowe pojęcie narodu. Podkreślano, że wartości państwa stanowią ludzie, ich obyczaje, tożsamość i prawa. Fascynowano się ludowością. Powracano do dawnych legend, wierzeń i inspirowano się średniowieczem wykorzystując motywy grozy i fantastyki. Nauka w romantyzmie: Państwowy Uniwersytet w Wilnie, założony w 1579 • Rozkwit Uniwersytetu przez króla Polski Stefana Batorego jako Akademia i Uniwersytet Wileński Wileńskiego • Tajne związki młodzieży wileńskiej (filomaci i filareci) • Skonstruowanie lampy naftowej przez Ignacego Łukasiewicza • Uruchomienie pierwszej linii telegraficznej Pozytywizm NAUKA PRACA „Walcownia żelaza” – Adolph von Menzel Ramy czasowe: Kolejną, po romantyzmie, epoką w kulturze i sztuce jest pozytywizm., który najpierw rozwinął się w połowie XIX wieku we Francji. Jednak za jego początkową datę można uznać rok 1863, ponieważ powstanie styczniowe spowodowało istotne zmiany w świadomości społecznej, a następnie w literaturze i sztuce. Geneza… … wiąże się z sytuacją gospodarczą i społeczną Francji. Rozwijał się ustrój kapitalistyczny i burżuazja oraz nastąpił szybki rozkwit nauk ścisłych. Zaczęto powracać do epoki uznającej wiedzę i rozum za najważniejsze wartości. DARWINIZM Tak nazywa się prąd myślowy, powiązany z zagadnieniami ewolucji gatunków sformułowanymi w 1859 roku przez Karola Darwina. Ta teoria uzasadniła zachodzące w danej grupie społecznej zmiany, doborem naturalnym i nieustanną walką o byt. Ów prąd myślowy bardzo silnie oddziaływał na kulturę drugiej połowy XIX wieku. Karykatura Darwina Światopogląd Praca organiczna u podstaw Szerzenie oświaty wśród najbiedniejszych, aby stali się pełnoprawną częścią społeczeństwa. Współpraca całego społeczeństwa, wszystkich warstw dla dobra kraju. Dużą wagę przykładano do kształcenia i podwyższenia standardów życia . Kult nauki Kult pracy „Bogaćcie się.” Pozytywiści w przeciwieństwie do romantyków interesowali się dobrem ogółu społeczeństwa i swoją pracę opierali na wspólnym działaniu ( Karol Darwin- filozofia organiczna). Mieli świadomość ciągłych zmian w świecie. PRZYKŁAD „Lalka” Bolesław Prus Emancypacja kobiet Było to zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie dostępu do szkół, aktywności zawodowej. Powstały pierwsze zorganizowanie związki kobiet. Kobiety wreszcie mogły osiągnąć niezależność życiową. Wzorzec osobowy „Nad Niemnem” (Marta, Justyna), „Marta” – Eliza Orzeszkowa Asymilacja Żydówpolegała na integracji Żydów mieszkających w Polsce ze społeczeństwem polskim. Scjentyzm-dzięki wiedzy i nauce można lepiej zrozumieć procesy i problemy społeczne. Utylitaryzmużyteczność dla społeczeństwa. Nauka a odkrycia w pozytywizmie: • • • • • • • „Kurs filozofii pozytywnej” - A. Comte Premiera „Halki” – S. Moniuszko Działalność Szkoły Głównej Warszawskiej „O powstaniu gatunków”- K. Darwin Ukończenie budowy Opery Paryskiej Wynalezienie telefonu (A. G. Bell) Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie (L. Pasteur) Realizm i naturalizm Polegał na przestawieniu świata takiego jaki jest naprawdę, bez zbędnego upiększania. Wszystko miało być zgodne z rzeczywistością, faktami historycznymi i społecznymi. Przykład „Kamieniarze” – Gustave Courbet Inteligencja Tak określano grupę społeczną, która pojawiła się w XIX- wiecznej kulturze. Byli to ludzie wykształceni, bez korzeni arystokratycznych. Było to charakterystyczne dla Europy wschodniej, gdzie pojawiło się zapotrzebowanie na specjalistów. Inteligencję łączył styl życia, wzorce kulturowe, wartości i prestiż społeczny. „Doktor Dwernicki z żoną przy fortepianie” - Stanisław Dębicki Modernizm NOWOCZESNOŚĆ W. Gropius, budynek Bauhausu wDessau-Roßlau ŻYCIE I POPĘDY CZŁOWIEKA Jacek Malczewski - Zatruta studnia (Chimera). „Modernisme”, czyli nowoczesność… Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w dziełach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Polski lub jej pierwszego dziesięciolecia, odznaczająca się:  dążeniem do oryginalności,  innowacyjności,  krytycznym stosunkiem do tradycji i dokonań przeszłych epok. Dwie teorie modernizmu: Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche Artur Schopenhauer U podstaw całej rzeczywistości leży wola: irracjonalny, ślepy pęd Wola nigdy nie może być zaspokojona, a to prowadzi do cierpienia Ból istnienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana), współczucie dla innych cierpiących lub kontemplację piękna w sztuce ,, Jak człowiek dźwiga własne ciało, a ciężaru jego nie czuje, tak nie dostrzega własnych błędów” Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche  Życie jest najwyższą wartością  Tradycyjna moralność (moralność niewolników) ogranicza życie  Ludzkość musi odrzucić chrześcijaństwo, które hamuje jej rozwój  Ideałem jest nadczłowiek- jednostka kierująca się wolą mocy  Jednostka nie powinna poświęcać się dla społeczeństwa IMPRESJONIZM …. to kierunek w malarstwie i literaturze ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Nazwę zaczerpnął od tytułu obrazu Claude’a Moneta „Impresja – wschód słońca” i w języku francuskim oznacza odciśnięcie, wrażenie, indywidualny, przelotny stan uczuć (impression). Choć na początku odnosił się głównie do malarstwa, z czasem został przeniesiony także do literatury Młodej Polski. Terminem tym określa się poezję o charakterze nastrojowym. Dzieła impresjonistyczne cechuje subiektywizm. W malarstwie stosowano techniki oddające wrażenia świetlne, zaznaczające grę światłocieni, rozmyte kontury. Operowano barwą, używano jedynie czystych kolorów. SYMBOLIZM Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. NATURALIZM  biologizm a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt  postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność szczegółów  maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje  brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny świadomości społecznej). ARCHITEKTURA W architekturze dominował realizm i secesja. Inspiracją dla architektów było malarstwo. Monet w cyklu obrazów Katedra z Rouen wykazał, że, pokazując tę samą budowlę w różnych porach dnia, można uzyskać zupełnie inny efekt. Na przełomie wieków powstało dzieło, które dopiero w roku 1972 uznano za zabytek. Jest to wnętrze restauracji liońskiego dworca kolejowego w Paryżu, zdobione neorenesansowymi stiukami, lampami i boazerią. Na ścianach wymalowano widoki miast francuskich. Impresjonistyczny w szczegółach charakter ma teatr w Orange Pierre Maignona. Do tego samego stylu należą freski z życia ludu hiszpańskiego w sali bibliotecznej Hispanic Society w Nowym Jorku. Wczesny modernizm: Berlage, Giełda w Amsterdamie Wczesny modernizm: M. Berg, Hala Stulecia we Wrocławiu Modernistyczna emancypacja Przełomowym momentem w walce o równouprawnienie kobiet i mężczyzn była tzw. „pierwsza fala feminizmu" — czyli powstanie w Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX wieku ruchu sufrażystek, który domagał się przyznania kobietom praw wyborczych oraz możliwości ich uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym „Metafizyka płci" głoszonej przez Stanisława Przybyszewskiego, który w 1898 r. zaszczepił w środowisku krakowskiej bohemy podstawowe tezy filozofii podporządkowującej ludzką egzystencję sile wszechogarniającego erotyzmu. Kobiety muszą pracować, aby zapewnić byt rodzinie, aby przeżyć. W okresie tym powraca do literatury temat miłości. Zwątpienie i niewiara, rozpacz egzystencjalna, poczucie bezsiły i tęsknota do unicestwienia Pierwsze pokolenie młodopolan zastało już sytuację kryzysową. Kryzys ten opierał się przede wszystkim w niewystarczalności siły rozumu do poznania rzeczywistości. Następuje zwątpienie w role rozumu jako pomocy w rozstrzyganiu egzystencjalnych problemów. Młode pokolenie dostrzega upadek ideałów, ducha i sztuki. Na początku lat 90. Stanisław Przybyszewski powiedział: “My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę”. ,,Błędne Koło” Jacek Malczewski Porównanie (romantyzm a pozytywizm) Przedstawione wcześniej informacje dotyczące tych dwóch epok pozwalają nam na dokładne ich porównanie. Dostrzegamy, że były to bardzo sprzeczne ze sobą epoki. Romantyzm można powiązać z filozofią uczucia, duszy, wiary, a z kolei pozytywizm opierał się na wiedzy, doświadczeniach i badaniach. Na przestrzeni lat inaczej postrzegano takie pojęcia jak Bóg, natura, miłość i praca. Najlepiej te różnice można zrozumieć na przykładach z literatury, porównując bohatera romantycznego (Jacek Soplica ) z bohaterem pozytywistycznym (Stanisław Wokulski). Co pozytywiści przejęli od romantyków? •Ideał patriotyzmu – choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz). •Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego. •Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Henryk Sienkiewicz). •Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Adama Mickiewicza. Porównanie ( romantyzm a modernizm) Modernizm to początek Młodej Polski. Zdecydowanie różniła się ona od pozytywizmu, ale w wielu kwestiach była podobna do romantyzmu, przez co często nazywamy tę epokę neoromantyzmem. Wszystkie podstawowe różnice zostały wykazane w poprzednich slajdach. Porównując je dochodzimy do następujących wniosków: Nawrót do tradycji romantycznej polegał na odwróceniu się od bohaterów pozytywistycznych, filozofii pozytywnej, od socjologicznego spojrzenia na życie zbiorowe, od mentalności filistra. Wspólna dla poezji obu epok jest nastrojowość, a także częste dostrzeganie i kształtowanie rzeczywistości. Zarówno według romantyków, jak i modernistów życie psychiczne stanowiło morze tajni i zagadek. Próbowano różnych sposobów, aby je zgłębić. Każda z epok literackich miała i swój specyficzny klimat i własną niepowtarzalną charakterystykę. Także każda wniosła coś nowego, innowacyjnego- postacie, charakterystyczne założenia, idee… Badając kolejne epoki można zauważyć, że część odwoływała się do uczuć, a połowa do rozumu. Epoki te zawsze się przeplatały, tak jak na przykład przedstawione w tej prezentacji ROMANTYZM, POZYTYWIZM I MODERNIZM. Dziękujemy za uwagę! Andżelika Bodal Anita Ogeniewska Klasa IIa

związki literatury i filozofii w epoce modernizmu